Ali Asker Bal / PATHOS

Antik Yunanca bir terim olan pathos, sanat felsefesinde, varlıksal bakımdan sanatın neliği tartışması yürütülürken techne (sanat), mimesis (taklit) ve poiesis (yaratma) ile birlikte öne çıkan bir kavramdır. Kökenbilim araştırmalarında pathos, “olay”, “bir kimsenin başına gelen şey”, “yaşantı”, “deneyim”, “duygulanım hali”, “etkilenim”, “tutulma” gibi, çok zengin çağrışımlar içeren bir sözcüktür. Bu anlamlarıyla pathos, sanatçının yaratma (poiesis) anında maruz kaldığı ruhsal hali, derin heyecanı ve esin durumunu da ifade etmektedir. Pathos’a uğrayan sanatçı, deyim yerindeyse, kendinden geçerek, yoğun bir esrime ile estetik karakterli sanat yapıtları meydan getirir.

Pathos başlığı ile sunulan çalışmalar, yine Antik Yunancadan ödünç alınmış bir terimle, Khtonos pos topos’dan (dünyanın bütün alanı) edinilmiş gözlem ve tutulmaların estetik izlenimlerini görselleştirmektedir. Mezopotamya ovasının uçsuz bucaksız uzamı, Çukurova, Antakya Amik ovası, Kars Ani antik kenti ve Diyarbakır Hevsel bahçeleri gibi yer ve mekanlar, Anadolu coğrafyasında pathos’un yıllara yayılan bir izlekteki işaretlerini barındırmaktadır. Öte yandan Mısır’ın Sina yarımadası ve Kızıldeniz enginleri ile Yunanistan’ın Patras’ı, Delphi, Olympia, Nymphaeum gibi antik kentleri ise daha geniş bir topoğrafyada, ışığın ve mavinin en etkili izlenimlerini sunmaktadır.

Felsefeci Ömer Naci Soykan, hem filozof hem de şair olan Friedrich Schiller’den atıfla, pathos’a konu olanın, yüce olmakla ancak estetik olabileceğini dile getirirken, yüce olanın sadece akıldan kaynaklandığının da altını çizer. Pathos, çalışmaları, bir yanıyla “dünyanın bütün alanı”nı kapsayan topos’un (topografik olanın) coğrafyalara (araziye) yayılmış renk parçacıklarını imlemektedir. Renk alanları ile yaratılan uzamda (espas), arkaik ve güncel imgelerin yer aldığı kurmaca kompozisyonlar geliştirilmiştir. Topos’ta (yer) dans eden balerinler ve anlık seyirle onları görüşlerine katan, yüklerinin ağırlığından kurtulmuş hamallar, Hitit tanrı ve tanrıçaları ile günümüz insanları pathos’u etkin ve canlı kılan birer imge işlevi görmektedirler. Böylece, resim sanatı bir kez daha bakışın hazzı (scopophilia) eşliğinde, gönül şenliğine giden kapıyı aralamaktadır.