Fatih Daşdemir / İzlerdeki İmgeler

İnsanın doğada var olma eylemi ilk yaratılış ritüelleriyle gerçekleşirken doğa ile etkileşiminin de o anda başladığı görülür. İlk zihinsel süreçlerin eylem göstermesiyle kendini ve varlıkları anlama ve algılama serüveni bilişsel ve duyuşsal dürtülerle harekete geçerken, doğa karşısındaki varlık nedeninin sorgulanma mücadelesi de çok yönlü endişeler doğurmaya sevk etmiştir. Bu suretle de insanın doğada kendini kabullendirme edimi temel ihtiyaçlar (yeme, içme, barınma, uyuma vb.) doğrultusunda gerçekleşeceği gibi kendini ifade etme (konuşma, dil, görsel vb.) arzusu da bazı davranışsal eylemleri zorunlu kılarak arayışlara yöneltmiştir. İnsanın kendini ifade etme yetisi dilin ve iletişimin gelişimiyle ilerleme gösterirken ilk olarak ise görsel dilin ifade gücünden yararlanıldığı görülmektedir. İnsanın ilk olarak tek boyutlu ve soyut imgelerle çeşitli yüzeyler üzerinde kendini anlatma ve ifade etme olanağı bulduğu görülmüştür. Bu noktadan hareketle de farklı yüzeyler üzerine işlenen imgelerin, işaretlerin veya sembollerin sanatın ilk belirtilerinin bir göstergesi olmuştur.

Sanatın belli başlı süreçlerden geçerek tanımlanabilir noktaya ulaşması ve olgunlaşması, insanın yaşantılar yoluyla edindiği tecrübelerin sonucunda, düşsel olarak yeniden harmanlanmasıyla farklılaşan biçimlerin yaratımı olarak çeşitli yöntem ve tekniklerle ifade edilmesiyle ilintilidir. İnsana bağlı yaratımların sonucunda estetik ilgi ile gerçekleşen somut görsel dil, belli kurallar dâhilinde biçimlenerek sanat yapıtı olma özelliği kazandığı görülür. Bu yönüyle sanat yapıtının oluşumu sanatçısına bağlı olarak yaşadığı çağın, dönemin, çevrenin, inancın ve kültürün etkilerini yansıtan yönleriyle karşımıza çıkmıştır. Sanatçının ise, bu yaşamsal süreçlerden edindiği izlenimleri belleğinde süzgeçten geçirerek biçime bağlı özgün imgeler tasarladığı görülür.

İmgelerin evrimiyle ilgili bir perspektifle “Balık” figürüne odaklandığımızda, zaman içinde bu imgenin, insanların temel ihtiyaç ve besin kaynağı olmaktan öteye geçerek süsleme ve tasvirde kullanılan bir sembol haline geldiği gözlemlenir. Toplumların kültürel çeşitliliklerine bağlı olarak, mitolojik, sembolik ve dini inançlara dayalı olarak çeşitli anlamlar yüklenmiş ve birçok sanat disiplininde kullanılmıştır. Bu nedenle, tarihsel süreçlerde toplumların inançları ve ritüelleri balık figürü üzerinden tasvir edilmiştir.

Balığa çeşitli amaçlar doğrultusunda kutsallık atfedilmesi, özellikle insanın yaratılışının üreyip çoğalmasının ve bolluk-bereketin sembolü olma konseptinden kaynaklanmıştır. Ayrıca, semavi dinlerde de balığa farklı ritüellerle anlam yüklenmiştir. Hristiyanlıkta, balık Hz. İsa’yı ve ona inananları simgelerken; İslam inancında sonsuz yaşamın bir sembolü olarak algılanmış ve Kur’an-ı Kerim’de balıkla ilgili ayetlere yer verilmiştir. Örneğin, Hz. Yunus’un Ninova halkına peygamber olarak gönderilmesi ve sonrasında Allah’ın izni olmadan şehirden ayrılması sonucunda bir balık tarafından yutulmasıyla ilgili ayetler bunu destekler niteliktedir.